نوار مغز چیست؟
یکی از روش‌های تشخیص و کنترل اختلالات مغزی و عصبی انجام تست نوار مغز است. نوار مغز به روش‌های مختلفی تهیه می‌شود و این بستگی به تشخیص پزشک و مورد درمانی دارد. نوار مغز بوسیله دستگاه الکتروانسفالوگرام انجام می‌گیرد. این روش غیرتهاجمی است و به اختصار به آن EEG گفته می‌شود.
دستگاه EEG
دستگاه الکتروانسفالوگرام (Electroencephalogram) یا به اختصار EEG، یک روش غیرتهاجمی است که برای ثبت فعالیت الکتریکی مغز مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دستگاه با استفاده از الکترودها، سیگنال‌های الکتریکی تولید شده توسط نورون‌ها در مغز را ثبت و ضبط میکند.
به عنوان یک ابزار تشخیصی دستگاه EEG در حوزه‌های علمی و پزشکی متفاوت مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دستگاه در طبقه بندی وضعیت ذهنی، بررسی پژوهش علمی، تشخیص صرع، درگیری‌های مغزی، تغییرات الکتریکی غیرطبیعی در مغز و علت بروز تشنج‌ها نقش موثر و مفید دارد.
کاربردهای دستگاه الکتروانسفالوگرام (EEG)
در زیر تعدادی از کاربردهای اصلی EEG در تشخیص عارضه‌ها را بررسی خواهیم کرد:
- صرع: یکی از اصلی‌ترین کاربردهای دستگاه EEG تشخیص صرع است. الگوهای فعالیت الکتریکی نشان دهنده فعالیت ناهنجار مغزی مرتبط با تشنج هستند.
- بیماری‌های نورولوژیک: از این دستگاه در تشخیص بیماری‌های نورولوژیک مانند سکته مغزی، تومور مغزی، التهاب مغزی و اختلالات حرکتی استفاده می‌شود. الگوهای الکتریکی غیرطبیعی می‌توانند نشان دهنده وجود این بیماری‌ها باشند.
- بیماری‌های عقلی و روانی: دستگاه EEG به عنوان ابزار کمکی در تشخیص بیماری‌های عقلی و روانی مانند اختلالات خواب، اختلالات روانی، صرع ناشی از بیماری‌های روانی و دیگر اختلالات شناختی کاربرد دارد.
- کمربند خودکار: در برخی از نسخه‌های هوشمند خودکار دستگاه EEG با هدف نظارت بر فعالیت مغزی بکار گرفته می‌شود. این برنامه‌ها می‌توانند در تشخیص و مدیریت اختلالاتی مانند افزایش تمرکز، کاهش تنش و بهبود خواب کمک کننده باشند.
- پژوهش علمی: دستگاه الکتروانسفالوگرام در تحقیقات علمی در حوزه علوم نوروساینس و علوم اعصاب نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. با ثبت فعالیت الکتریکی مغز در برخی از آزمایش‌ها و مطالعات، محققان می‌توانند نحوه عملکرد مغز در پاسخ به محرک‌های مختلف را بررسی کنند.
منظور از EEG چیست؟
EEG تستی است که می‌تواند ناهنجاری یا اختلالات بوجود آمده در امواج مغزی یا فعالیت الکتریکی مغز بیمار را تشخیص داده و ثبت کند. در فرآیند تست EEG تعدادی الکترودهای تشکیل شده از دیسک‌های فلزی کوچک با سیم‌های نازک روی پوست سر بیمار نصب می‌شوند.
این الکترودها می‌توانند بارهای الکتریکی کوچکی که از فعالیت سلول‌های مغز بوجود می‌آیند، را تشخیص دهند. با تقویت الکترودها و دریافت امواج الکتریکی این فعالیت‌های سلولی مغز به صورت نموداری بر روی صفحه رایانه یا مانیتور بیمار ثبت می‌شود. همچنین اگر دستگاه مجهز به نوار کاغذی باشد، فعالیت الکتریکی سلول‌های مغز را به صورت نمودار روی کاغذ ثبت میکند. این نوار مغز جهت بررسی و تشخیص عارضه در اختیار متخصص قرار می‌گیرد.
چرا EEG انجام می‌شود؟
نخستین بار از EEG در سال 1929 برای تشخیص اختلالاتی مرتبط با فعالیت الکتریکی مغز مورد استفاده قرار گرفت. داده‌های بدست آمده از تست EEG جهت تایید یا رد شرایط مختلف همچون موارد زیر مورد استفاده قرار می‌گیرند:
- اختلالات تشنجی مثل صرع
- آسیب به سر
- اختلالات خواب
- سکته
- زوال عقل
- آنسفالیت (التهاب مغز)
- انسفالوپاتی
- تومور مغزی
همچنین در مواردی ممکن است از EEG برای تعیین سطح فعالیت مغز فرد در کما استفاده شود. در ضمن در صورت نیاز می‌توان از این دستگاه جهت نظارت بر فعالیت حین جراحی مغز استفاده کرد.
خطرات ناشی از تست EEG
معمولاً تست EEG بی‌خطر است و این روش تشخیصی در گروه روش‌های غیرتهاجمی قرار می‌گیرد و دردی برای کیس تحت آزمایش به همراه ندارد. این احتمال وجود دارد که فرد مبتلا به صرع به دلیل قرار گرفتن در برابر محرک‌های ارائه شده در طول آزمایش دچار تشنج شود.
البته جای نگرانی وجود ندارد و بلافاصله پس از بروز اختلال برای مدیریت ایمنی بیمار اقدامات مراقبتی و درمانی لازم ارائه می‌شود. Hyperventilation Trusted Source هم غالباً در طول EEG برای ایجاد ناهنجاری القا می‌شود. بعضی از افراد امکان دارد نتوانند به طور ایمن هیپرونتیلاسیون کنند، مثل افرادی که سابقه سکته مغزی، کم خونی داسی شکل و آسم دارند.
چه عواملی در خواندن EEG اختلال ایجاد می‌کنند؟
چند نوع تحرکات ممکن است سبب ایجاد مصنوعات در ضبط EEG شوند که امواج مغزی را تقلید میکند. شخصی که مسئول تفسیر نوار مغزی است این حرکات را در نظر می‌گیردو این فعالیت‌ها عبارتند از:
- نبض و ضربان قلب شما
- نفس کشیدن
- حرکات دهان
- تعریق
- حرکات ماهیچه‌ای
عوامل دیگری که ممکن است بر نتیجه EEG تاثیر بگذارند، عبارتند از:
- قند خون پایین
- برخی داروها مانند آرام بخش‌ها
- مصرف کافئین
- موهای چرب یا اسپری مو
- چراغ‌های روشن یا چشمک زن
چگونه بیمار برای تست EEG آماده می‌شود؟
پیش از انجام تست نوار مغز مراحل زیر باید طی شوند:
- پیش از انجام تست مصرف هرگونه دارو باید متوقف شود.
- بیمار باید فهرستی از داروهای مصرفی را تهیه و به تکنسین انجام تست EEG ارائه کند.
- یک روز قبل تست موهای سر شسته شود.
- در روز آزمایش نوار مغز هیچ محصول چسبنده‌ای مانند ژل یا اسپری روی موها استفاده نشود.
- حداقل از 8 ساعت قبل از تست خوردن و نوشیدن هر چیزی دارای کافئین متوقف شود.
- ممکن است تست EEG نیاز به خوابیدن داشته باشد، در این صورت فرد تا حد امکان باید شب قبل کمتر بخوابد.
- ممکن است پیش از انجام تست به فرد آرام بخش داده شود تا به خوابیدن حین تست کمک کند.
تست نوار مغز چقدر زمان میبرد؟
تست نوار مغز در بیمارستان، مطب پزشک و یا آزمایشگاه توسط تکنسین متخصص و همچنین تحت نظارت متخصص انجام می‌گیرد. این تست معمولاً بین 30 تا 60 دقیقه زمان میبرد تا داده‌های کافی و معتبر جمع آوری شوند.
نتیجه تست نوار مغز به چه معناست؟
متخصص مغز و اعصاب داده‌های ضبط و ثبت شده روی نوار مغز را تفسیر کرده و سپس در اختیار پزشک معالج شما قرار می‌دهد. ممکن است برای بررسی نتیجه آزمایش لازم به یک قرار ملاقات دیگر با پزشک باشد.
نوار مغز طبیعی
فعالیت الکتریکی مغز در نتیجه EEG به صورت یک الگو متشکل از امواج ثبت می‌شود. سطوح مختلف هوشیاری مانند خواب و بیداری، دارای محدود خاصی از فرکانس امواج در ثانیه هستند که نرمال تلقی می‌شوند. مثلاً زمانی که شما بیدار هستید، الگوهای امواج سریعتر حرکت می‌کنند. تست EEG می‌تواند نشان دهد که آیا فرکانس امواج طبیعی است یا خیر.
نوار مغز غیرطبیعی
نتیجه نوار مغز اگر غیرطبیعی باشد، احتمالاً علت وجود و بروز یکی از شرایط زیر است:
- خونریزی: خونریزی مغزی یکی از علل غیرطبیعی بودن نتیجه تست EEG است. خونریزی مغزی معمولاً علائمی همچون مشکلات بلع، تشنج، از دست دادن ناگهانی بینایی، اختلالات بینایی، سردرد ناگهانی شدید، حالت تهوع و استفراغ، خواب آلودگی ناگهانی، سرگیجه و فلج ناگهانی صورت، دست یا پا دارد.
- اختلال خواب: دیگر موردی که می‌تواند در نتیجه نوار مغز تاثیرگذار باشد، اختلال خواب است. معمولاً افراد درگیر به اختلال خواب نشانه‌های متعددی همچون کاهش یا افزایش وزن، افسردگی، حواس پرتی و عدم تمرکز، مشکل به خواب رفتن و حفظ حالت خواب، ضعف و خستگ در طول روز، تمایل به چرت زدن در طول روز، اضطراب، زودرنجی و بدخلقی دارند.
- تورم مغز (آنسفالیت): آنسفالیت به معنای التهاب مغزی است. این عارضه ممکن است ناشی از عفونت ویروسی، عفونت قارچی، تومور و آسیب مستقیم به سیستم عصبی مرکزی باشد. از علائم آنسفالیت می‌توان به استفراع و تهوع، سرگیجه، سردرد شدید، تب، کاهش وضوح ذهنی، افزایش حساسیت نسبت به نور و صدا، ضعف عضلانی، اختلال در تعادل و کمر درد اشاره کرد.
- تومور: از شایع‌ترین علائم تومور مغزی می‌توان به مشکلات بینایی، تغییرات شخصیتی، مشکلات گفتاری، سردردهای ادامه دار و مداوم، تهوع، سرگیجه، استفراغ و ضعف قدرت حافظه اشاره کرد. این عارضه می‌تواند یکی از دلایل نوار مغز با نتیجه غیرطبیعی باشد.
- میگرن: میگرن نیز می‌تواند یکی از دلایل نتیجه نوار مغز غیرطبیعی باشد. بیماران مبتلا به میگرن معمولاً علائمی مانند مشکل در تمرکز، خستگی، درد و سفتی گردن، تهوع و استفراغ، حساسیت به نور، حساسیت به صدا و حساسیت لمسی مانند احساس درد ناشی از مسواک زدن ملایم را تجربه می‌کنند.
- بافت مرده به علت انسداد جریان خون: هرگونه انسداد و اختلال در جریان خون می‌تواند منجر به مرگ سلولی شود و بافت‌های مرده ایجاد کند. در نوار مغز این مورد قابل تشخیص است. بنابراین یکی از دلایل نتیجه نوار مغز غیرطبیعی بافت مرده به علت انسداد جریان خون است.
- صرع یا دیگر اختلالات تشنجی: یکی عارضه‌هایی که منجر به نتیجه غیرطبیعی نوار مغز می‌شود، صرع است. فرد مبتلا به صرع معمولاً علائمی مانند سردرگمی موقت، خیره شدن به یک نقطه، از دست دادن هوشیاری یا آگاهی، ترس، اضطراب و حرکات غیر قابل کنترل دست و پا دارد.
- سوء مصرف الکل
- سوء مصرف مواد مخدر
- آسیب به سر: دیگر شرایط سلامتی که می‌تواند در نتیجه نوار مغز اختلال ایجاد کرده و یا نتیجه غیرطبیعی ایجاد کند، آسیب به سر است. در صورتی که آسیب به سر شدید و خطرناک باشد با علائمی مانند سبکی سر، گیجی، حساسیت به نویز و نور، سردرد، تحریک پذیری، عدم تعادل و تورم همراه خواهد بود.
عواملی که در نتیجه تست نوار مغز اختلال ایجاد می‌کنند
عواملی وجود دارند که می‌توانند در تست EEG و نتایج حاصل از آن اختلال ایجاد کنند. این عوامل عبارتند از:
هیپوگلیسمی
منظور از هیپوگلیسمی قند خون پایین است. این حالت به دلایل متعددی ممکن است رخ دهد. به عنوان مثال ممکن است فرد در اثر روزه داری دچار افت قند خون شدید شود.
حرکات بدن یا چشم
دیگر موردی که می‌تواند سبب ایجاد اختلال در تست نوار مغز شود، حرکات بدن یا چشم‌ها است. البته لازم به ذکر است که این مورد به ندرت می‌تواند منجر به بروز اختلال در نتیجه نوار مغز و یا ایجاد تداخل در تفسیر آن شود.
منبع نور
ممکن است چراغ‌ها، بخصوص چراغ‌های روشن یا چشمک زن سبب بروز اختلال در نتیجه تست نوار مغز شوند.
نوشیدنی‌های حاوی کافئین
بخاطر بسپارید که به توصیه پزشک نباید از 8 ساعت قبل از تست نوار مغز اقدام به نوشیدن قهوه، کولا و چای کنید. هرگونه ماده غذایی و نوشیدنی حاوی کافئین می‌توانند در نتیجه نوار مغز اختلال ایجاد کنند.
چربی مو
دیگر علت بروز اختلال در نتیجه تست نوار مغز، چرب بودن موها و یا استفاده از محصولات آرایش مو چسبنده مانند اسپری و ژل مو است.
انواع تست نوار مغز
تست نوار مغز بطور کلی 5 نوع متفاوت دارد، که عبارتند از:
- نوار مغز روتین
- نوار مغز طولانی
- نوار مغز سیار
- نوار مغز ویدئویی
- نوار مغز در حالت خواب
نوار مغز ویدئویی چیست؟
نوار مغز ویدئویی به این صورت انجام می‌گیرد که در طول تست EEG از بیمار ویدئو ضبط می‌شود. پزشک با بررسی این ویدئو متوجه می‌شود که حین بروز تشنج یا دیگر مشکلات مغزی چه اتفاقی برای بیمار رخ می‌دهد.
