روش جلوگیری از پوکی استخوان
پوکی استخوان در انگلیسی با نام osteoporosis شناخته می‌شود. که در لغت به معنای استخوان‌های سوراخ‌دار است. این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که استخوان‌ها مواد معدنی مانند کلسیم را پیش از اینکه توسط بدن جایگزین شوند، از دست بدهند. در این شرایط، تراکم و استحکام استخوان‌ها کاهش پیدا کرده و شکنندگی آن‌ها افزایش می‌یابد. متاسفانه به دلیل این که پوکی استخوان معمولا علائم و نشانه‌های بصری ندارد. بیشتر افراد پس از بروز یک اتفاق و شکستن استخوان‌هایشان متوجه وجود این بیماری در خود می‌شوند. از این رو پوکی استخوان را بیماری خاموش نیز می‌نامند. اما بهترین روش جلوگیری از پوکی استخوان کدام است؟
این بیماری در میان زنان میانسال به بالا شایع‌تر است. با این حال در میان مردان نیز دیده می‌شود. افرادی که دچار پوکی استخوان می‌شوند، می‌بایست حتما سبک زندگی خود را تغییر داده و تحت درمان قرار بگیرند. تا از افزایش احتمال شکستگی استخوان در آن‌ها جلوگیری شود.
درمان پوکی استخوان
استخوان به وسیله‌ی سلول‌های مخصوصی شکل می‌گیرد. استخوان‌ها نیز مانند دیگر اجزای بدن مدام در حال تجزیه و بازسازی هستند. در واقع، استخوان‌ها بافت‌های زنده‌ای هستند که مانند عضلات، برای قوی شدن نیاز به تمرین‌های ورزشی دارند. در اولین سال‌های زندگی، سرعت ساخت استخوان بیشتر از سرعت تجزیه شدن آن است. از این رو با رشد استخوان روبرو می‌شویم. در انتهای دوره‌ی نوجوانی، رشد استخوان‌ها به اتمام رسیده و در بین 25 تا 30 سالگی، تراکم استخوان در بالاترین وضعیت خود است. هورمون‌های جنسیتی مانند استروژن و تستسترون نقشی اساسی در حفظ قدرت استخوان‌ها بازی می‌کنند. با کاهش تولید استروژن که در اثر دوران پساقاعدگی اتفاق می‌افتد، تحلیل استخوان‌ها بیشتر می‌شود.
معمولا زنان در پنج سال اول بعد از پساقاعدگی، نزدیک به 10 درصد از کل توده‌ی استخوانی بدنشان را از دست می‌دهند. شکستگی در ستون فقرات که ناشی از پوکی استخوان است، ممکن است منجر به درد، کوتاه شدن قد و تغییر در وضعیت ظاهری بدن بشود. بنابراین باید در طول زندگی از روشهای جلوگیری از پوکی استخوان بهره ببرند.
تشخیص پوکی استخوان
در حال حاضر معتبرترین راه برای تشخیص پوکی استخوان، سنجش تراکم استخوان به کمک دستگاه دکسا است. اسکن دکسا، روaی کوتاه و بدون درد است که معمولا تراکم استخوان‌ها در لگن، ستون فقرات و در برخی مواقع ساق دست را نشان می‌دهد. برای انجام این آزمایش، بیمار در زاویه‌ی مناسب، روی تخت مخصوص قرار می گیرد و برای ثابت نگاه داشتن او، از رول‌های حالت دهنده استفاده می‌شود. اسکن دکسا به کمک دو نوع پرتوی اشعهی ایکس متفاوت با دوز پایین گرفته می‌شود و اطلاعات ثبت شده ، پس از پردازش توسط کامپیوتر تصاویر و نمودار تبدیل می‌شوند.
در این تصاویر، استخوان‌ها با رنگ سفید و چربی و بافت ماهیچه به صورت سایه نشان داده می‌شوند. نتایج اسکن دکسا برای بررسی، با نتایج اسکن فردی مقایسه می‌شود که در شرایط مشابه با تراکم استخوان سالم و طبیعی باشد.
نشانه‌های پوکی استخوان
بیماری پوکی استخوان درد یا نشانه‌های خاصی ندارد. با این حال، احتمال بروز انواع شکستگی را افزایش می‌دهد. در صورتی که گمان می‌کنید در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستید، حتما به پزشک مراجعه کنید تا از پیشروی این بیماری جلوگیری شود. موارد بسیاری ممکن است منجر به بروز پوکی استخوان در افراد بشوند که ریسک فاکتور نامیده می‌شوند و بسیاری از آن‌ها را نمی‌توان تغییر داد. برای مثال احتمال بروز این بیماری در زنان و افرادی که یکی از اعضای خانواده‌شان پوکی استخوان دارد، بیشتر است. برخی دیگر از ریسک فاکتورهای پوکی استخوان عبارتند از:
- کم بودن کلسیم در برنامه‌ی غذایی
- کم بودن سطح ویتامین D در بدن
- استعمال دخانیات
- مصرف نوشیدنی‌های الکلی
- نوشیدن قهوه بیشتر از 3 فنجان در روز
- کم بودن فعالیت‌های فیزیکی
- ورود زودهنگام به دوران پساقاعدگی (قبل از 45 سالگی)
- قطع شدن قاعدگی و کاهش تولید استروژن در بدن که گاهی در اثر رژیم و ورزش‌های سنگین اتفاق می‌افتد.
- استفاده‌ی طولانی‌مدت از برخی از داروها مانند داروهای بیماری آرتریت روماتوئید و آسم
- تیروئید پرکار
- آرتریت روماتوئید
- بیماری‌های مزمن ریوی و کلیوی
- بیماری‌هایی مانند کرون روده که از جذب مواد مغذی به بدن جلوگیری می‌کنند.
جلوگیری از ابتلا به پوکی استخوان
تمام افراد می‌توانند از سنین پایین با رعایت موارد زیر از بروز پوکی استخوان جلوگیری کنند:
- یک رژیم غذایی مناسب داشته باشند که سرشار از سبزیجات، میوه‌های تارع و غلات کامل باشد.
- غذاها و نوشیدنی‌های پر از کلسیوم مصرف کنند.
- به اندازه‌ی کافی ویتامین D دریافت کنند.
- از استعمال دخانیات و مصرف نوشیدنی‌های الکلی پرهیز کنند.
- مصرف کافئین را کاهش دهند.
- به طور منظم فعالیت کرده و ورزش‌های قدرتی انجام بدهند.
پوکی استخوان و رژیم غذایی سرشار از کلسیم
یکی از موارد ضروری برای ساختن و حفظ استخوان‌های قوی و سالم، پیروی از یک رژیم غذایی سالم، متنوع و سرشار از کلسیوم است. در صورتی که کلسیوم کافی در خون وجود نداشته باشد، بدن کلسیوم مورد نیاز خود را از استخوان‌ها می‌گیرد. از این رو، دریافت کلسیوم به مقدار کافی برای حفظ استحکام استخوان‌ها ضروری است. توصیه می‌شود مردان بالای 70 سال و زنان در دوران پساقاعدگی روزانه 1300 میلی‌گرم کلسیوم مصرف کنند. بچه‌ها نیز بسته به سنشان لازم است تا 1300 میلی‌گرم کلسیوم در روز دریافت کنند.
لبنیات بیشترین مقدار کلسیوم را دارند، با این حال منابع بسیار دیگری نیز وجود دارند که سرشار از کلسیوم هستند. برخی از این منابع، شامل ساردین، اسفناج و بادام درختی می‌شوند. در صورتی که شخصی نتواند میزان کلسیوم مورد نیاز بدن خود را از غذا دریافت کند، می‌تواند با راهنمایی پزشک از قرص‌های مکمل استفاده کند.
پوکی استخوان و ویتامین D
ویتامین D و کلسیوم به استحکام استخوان‌ها کمک می‌کنند. مصرف ویتامین D از این رو حائز اهمیت است که به بدن در جذب کلسیوم کمک میکند. بدن ما بیشترین میزان ویتامین D را از خورشید جذب میکند، با این حال این مقدار دریافتی بستگی به محل زندگی، نوع پوست و فصل دارد. مقدار کمی از این ویتامین در برخی منابع غذایی مانند موارد زیر یافت می‌شوند:
- ماهی
- جگر
- تخم‌مرغ
- شیر کم‌چرب
- مارگارین
در اکثر موارد، دریافت ویتامین D کافی از آفتاب غذا برای بدن کافی نیست. از این رو بهتر است در صورت تایید پزشک مکمل آن مصرف شود.
پوکی استخوان و ورزش
انجام ورزش‌های استقامتی، استحکام استخوان‌ها را افزایش داده و تعادل را بهبود می‌بخشند. این موارد باعث می‌شوند احتمال زمین خوردن فرد کاهش پیدا کرده و دچار شکستگی استخوان نشود. با این حال، ورزش کردن پوکی استخوان را درمان نمی‌کند و در صورت ابتلا به آن می‌بایست پیش از ورزش کردن با پزشک خود مشورت کنید. به طور کل نکاتی که در این باره وجود دارند، عبارتند از:
- ورزش‌های استقامتی مانند تنیس، دو و رقص انجام بدهید. ورزش‌های غیراستقامتی، با این که مزایای بسیاری دارند، به رشد استخوان کمک نمی‌کنند.
- ورزش‌هایی مانند طناب زدن می‌توانند تاثیرات بسیار مثبتی داشته باشند. با این حال برای افرادی که دچار مشکلاتی مانند بیماری‌های مفصلی هستند، توصیه نمی‌شوند.
- ورزش‌های قدرتی نیز می‌توانند تا حد زیادی به سلامت استخوان‌ها کمک کنند. ورزش‌های قدرتی علاوه بر افزایش قدرت عضلات، منجر به افزایش توان و حجم آن‌ها می‌شوند. همچنین این دسته از ورزش‌ها برای جلوگیری از تحلیل رفتن استخوان‌ها و حتی بهبود وضعیت آن‌ها توصیه می‌شوند. لازم به ذکر است ورزش مناسب می‌بایست توسط پزشک و افراد متخصص تایید شود.
- انجام فعالیت‌هایی که منجر به افزایش قدرت عضلات، تعادل و هماهنگی می‌شوند نیز حائز اهمیتند؛ زیرا با بهبود تعادل و قدرت عضلات، احتمال افتادن افراد را کاهش می‌دهند. برخی از این فعالیت‌ها شامل یوگا، پیلاتس و تای-چی می‌شوند.
- انجام دادن ترکیبی از ورزش‌های استقامتی و قدرتی در طول هفته بسیار ایده‌آل است. این ورزش‌ها را می‌توان در هفته 4 الی 6 بار، هر بار به مدت 30 تا 40 دقیقه انجام داد. انجام فعالیت‌های ورزشی به منظور رشد استخوان می‌بایست به طور منظم انجام شود و تنوع داشته باشد.
تغییر در سبک زندگی برای جلوگیری از ابتلا به پوکی استخوان
به طور کل در این رابطه، بهتر است از پزشک خود مشورت بگیرید. با این حال، بهتر است توصیه‌های زیر را در نظر داشته باشید:
- از استعمال دخانیات پرهیز کنید.
افراد سیگاری تراکم استخوان پایین‌تری نسبت به افراد غیرسیگاری دارند.
- آفتاب بگیرید.
برای تولید ویتامین D کافی در بدن، لازم است بیشتر روزهای هفته (5 روز در هفته) پوست در معرض نور آفتاب قرار بگیرد. با این حال به خاطر داشته باشید که ویتامین D زیاد نیز می‌تواند خطرناک باشد. از این رو در رابطه با نحوه‌ی دریافت مقدار مناسب ویتامین D، از پزشک خود مشورت بگیرید.
- از مصرف نوشیدنی‌های الکلی بپرهیزید.
مصرف زیاد نوشیدنی‌های الکلی، خطر بروز پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.
- مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار را محدود کنید.
مقدار زیاد کافئین، می‌تواند بر میزان کلسیوم دریافتی بدن تاثیر گذاشته و آن را کاهش بدهد. از این رو بهتر است در طول روز نهایتا 2 یا 3 فنجان قهوه، چای یا نوشابه بنوشید.
مدیریت پوکی استخوان
در صورتی که شما دچار بیماری پوکی استخوان هستید، می‌توانید از نکاتی که برای جلوگیری از ابتلا به پوکی استخوان گفته شد، برای جلوگیری از پیشروی بیماری استفاده کنید. با این حال می‌بایست نکات زیر را در نظر داشته باشید:
- ورزش‌های ایمن‌تری انجام بدهید.
در صورتی که شما به پوکی استخوان مبتلا هستید، خطر شکستگی در ورزش‌های شدید برایتان بیشتر از دیگر افراد است و بهتر است انجام نشوند. بهترین راه در این شرایط داشتن یک برنامه‌ی ورزشی است که فرد متخصص پزشک، متناسب با شرایطتان برای شما طراحی کرده باشند. این ورزش‌ها ممکن است شامل تمرین‌های قدرتی و استقامتی‌ای باشند که متناسب با شرایط شما تغییر داده شده‌اند.
پوکی استخوان
- مراقب باشید زمین نخورید.
یک سوم از افراد بالای 65 سال، سالانه زمین می‌خورند که در 6 درصد مواقع منجر به شکستگی استخوان در آن‌ها می‌شود. از این رو کاهش احتمال افتادن در این افراد حائز اهمیت است. در این رابطه می‌توانید از پزشک خود مشورت بگیرید و نکات زیر را به خاطر داشته باشید:
- ورزش‌هایی را انجام دهید که توسط فرد متخصص برای شما طراحی شده‌اند تا تعادل شما را بهبود ببخشند.
- در صورتی که نیاز به استفاده از عینک طبی دارید، همواره از آن استفاده کنید.
- خانه‌ی خود را ایمن کنید. برای مثال قالیچه‌های لیز را بردارید، در حمام و دستشویی دستگیره نصب کنید و روشنایی خانه را به خوبی تنظیم کنید.
- کفش‌های بدون پاشنه بپوشید و از پوشیدن کفش‌های تنگ یا گشاد خودداری کنید.
- در صورت نیاز از محافظ لگن استفاده کنید تا در صورت افتادن آسیب جدی به شما وارد نشود.
- دارودرمانی کنید.
درمان پوکی استخوان
درمان به خصوصی برای درمان پوکی استخوان وجود ندارد و برنامه‌ی درمانی افراد مبتلا، بستگی به نیازهای هر شخص دارد. در واقع، پزشک هر شخص متناسب با شرایط او، برایش برنامه‌ی درمانی تجویز میکند. علاوه بر رژیم و ورزش، ممکن است دکتر برای فرد داروهایی تجویز کند که برخی از آن‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
- بیس فسفونات‌ها
سلول‌های استخوان در یک چرخه‌ی مداوم شکسته و ساخته می‌شوند. بیس‌فسفونات‌ها (دی‌فسفونات‌ها) با کاهش سرعت روند تجزیه به تراکم بیشتر استخوان‌ها کمک کرده و دارویی رایج برای درمان پوکی استخوان در افراد محسوب می‌شوند. این دارو وارد استخوان شده و اثرات آن معمولا درازمدت است. با این حال محققان بر این باورند، این دارو پس از 5 تا 7 سال درمان، اثر خود را از دست می‌دهد.
- تعدیل‌کننده های انتخابی گیرنده استروژن ( SERM)
گیرنده‌های استروژن در بدن زنان، به هورمون استروژن واکنش نشان می‌دهند. این داروها عملکرد استروژن را تقلید کرده و با این کار تحلیل استخوان‌ها و شکستگی در ستون فقرات را کاهش می‌دهند.
- دنوزومب (Denosumab)
این دارو می‌بایست سالی دو بار به فرد تزریق شود تا روند تحلیل استخوان را آرام کند.
تجهیزات پزشکی
- درﻣﺎن ﺑﺎ ﺗﺴﺘﻮﺳﺘﺮون
در صورتی که میزان تستوسترون در بدن مردان پایین بیاید، می‌توانند با تستوسترون‌درمانی تراکم استخوان خود را بهبود ببخشند. این روش درمان را می‌توان از طریق تزریق، کاشت (ایمپلنت)، قرص و موارد دیگر انجام داد.
- درمان با هورمون‌های پاراتیروئید (PTH)
غدد پاراتیروئید، هورمون‌های پاراتیروئید را تولید می‌کنند که وظیفه‌ی تنظیم میزان کلسیوم، فسفر و منیزیوم در خون و استخوان‌ها را بر عهده دارند. این روش درمانی در یک دوره‌ی 18 ماهه و از طریق تزریق روزانه برای افرادی انجام می‌شود که در مرحله‌های شدید پوکی استخوان هستند و دیگر روش‌ها اثر چندانی بر شرایطشان نمی‌گذارد.
- درمان هورمونی در یائسگی (MHT)
این روش درمان که به عنوان درمان جایگزینی هورمون یا HRT نیز شناخته می‌شود، یک روش درمانی برای زنان در دوره‌ی پساقاعدگی است. هورمون استروژن در زنان نقشی کلیدی در حفظ قدرت بافت استخوان بازی میکند. دوره‌ی پساقاعدگی منجر به افتی چشمگیر در میزان تولید استروژن می‌شود که خطر ابتلا به پوکی استخوان و انواع شکستگی را در آن‌ها افزایش می‌دهد. روش HMT میزان استروژن را افزایش داده، از بروز پوکی استخوان جلوگیری میکند و روشی موثر برای عوارض دوران پساقاعدگی (گر گرفتن، تعریق، اختلال در خواب) محسوب می‌شود.
چه زمانی پوکی استخوان را درمان کنیم؟
هرگاه متوجه شدید به این بیماری مبتلا هستید، بلافاصله روند درمان را آغاز کنید، زیرا با گذشت زمان بیماری گسترش یافته و شدیدتر می‌شود. شروع درمان می‌تواند از تحلیل استخوان‌ها و وارد شدن آسیب بیشتر به بدن جلوگیری کند. با این حال، در برخی موارد ممکن است منجر به ترومبوز وریدی، سرطان سینه و مشکلات دیگری بشود. در حال حاضر، درمان بلندمدت از طریق این روش توصیه نمی‌شود. باید بدانیم تمام داروها علاوه بر مزایا، ممکن است عوارض جانبی نیز داشته باشند. از این رو پیش از شروع روند دارودرمانی در این مورد با پزشک خود مشورت کنید تا بهترین روش درمان را برایتان تجویز کنید.
جعفری
عالی